Luksusowe dywany irańskie – powrót do wielkiego dziedzictwa kulturowego

Tradycyjne perskie dywany tworzy się niemal od zarania dziejów. Od lat zdobiły wnętrza polskich domów. Jakiś czas temu zostały zastąpione innymi, nowoczesnymi i minimalistycznymi modelami, które przywędrowały do naszych mieszkań wraz ze stylem skandynawskim. Jednak bogato zdobione, tradycyjne irańskie dywany ponownie zyskują na popularności i przyciągają uwagę oryginalnym wzornictwem i kolorystyką.

Kilka lat temu niesamowita sztuka tkania perskich dywanów została wpisana na listę UNESCO – listę, która zawiera obiekty dziedzictwa kulturowego i naturalnego o wyjątkowej powszechnej wartości dla ludzkości. Poznajmy zatem odrobinę historii, która przybliży nam, co kryje się pod pojęciem „perskich dywanów” i da odpowiedź, dlaczego są one rozpoznawalne na całym świecie i czym się charakteryzują.

Historia irańskich dywanów

Pod pojęciem dywanów irańskich rozumie się przede wszystkim ręcznie utkane dywany dekoracyjne, bogato zdobione, które wytwarza się na terenach starożytnej Persji. Najczęściej znajdują się na nich orientalne motywy roślinne, zwierzęce lub sceny figuralne a wytwarzane są z wełny, lub jedwabiu na osnowie bawełnianej, lub wełnianej. Są rozpoznawalne na całym świecie za sprawą swojej pięknej estetyki i niebywałej trwałości, a tradycja ich tkania jest niepodważalnym skarbem kultury Iranu. To właśnie w tamtejszych okolicach tradycja ta rozwinęła się najbardziej dzięki wsparciu władców i dostępności surowców i jest doceniana od ponad 2,5 tysiąca lat. Ciekawostką jest, iż różne rodzaje wytwarzanych dywanów nazywane są najczęściej od nazw miejscowości, w których są produkowane np. Kerman czy Szahr-e, które można znaleźć w kolekcjach naszego sklepu.

Irańscy rzemieślnicy zachwycili świat najwspanialszą i najstarszą kulturą tkania dywanów. Będąc narodowym dziedzictwem, sztuka ta wciąż jest kultywowana, a dywany wytwarzane są w wielu stylach i rozmiarach. Przepięknie uwidocznione wzory możemy podziwiać dzięki wykorzystaniu najczęściej używanych asymetrycznych węzłów perskich, zwanych węzłami Senneh.

Rysunek 1 Węzeł asymetryczny perski – Senneh

Abyśmy mogli cieszyć się tak wspaniałymi, oryginalnymi wyrobami, musimy zdać sobie sprawę z przebiegu procesu ich wytwarzania. A wszystko to rozpoczyna się od wypasu owiec. Te tradycyjne, produkowane są najczęściej z owczej wełny, której jakość zmienia się w zależności od rasy zwierzęcia, klimatu, pastwiska, a także czasu ścinania. Następnym krokiem jest zagotowanie nici przy pomocy naturalnych barwników z roślin i owadów. Jest to na przykład rumianek, liście winogron, koszenila czy skórka granatu i indygo, które wytwarzają czerwienie, żółcie i błękity. Dopiero po wyschnięciu nici zaczyna się proces tkactwa, który w zależności od wielkości i jakości dywanu może trwać od kilku miesięcy do kilku lat. Dywany bardzo często odzwierciedlają charakter lub nastój tkacza, podobnie jak malarze przedstawiają nastrój lub widoki na płótnie. Historia wspomina nawet o tym, że wiele dywanów zawiera celowe błędy symbolizujące niedoskonałość ludzką, przypominając o tym, że doskonałość może osiągnąć jedynie Stwórca. Po wyciągnięciu z krosna jest myty i suszony na słońcu.

Ze względu na podatność na niszczenie z biegiem czasu, dokładne pochodzenie perskich dywanów nie jest nam znane. Na szczęście do dnia dzisiejszego zachował się najstarszy dywan na świecie. Wykonany prawdopodobnie na terenach pozostających pod wpływem starożytnej Persji w III wieku p.n.e.. Znajduje się w Państwowym Muzeum Ermitażu w Sankt Petersburgu w Rosji. Dywan Pazyryk, o którym mowa to najprawdopodobniej wytwór pierwszego perskiego imperium.

Od niepamiętnych czasów dywany uznawane były za symbol luksusu i dobrobytu. Każdy, kto urządzał swoje mieszkanie oprócz eleganckich mebli i gustownych dodatków chciał mieć na podłodze ręcznie utkany dywan, najlepiej z naturalnych tkanin. Początkowo wykorzystywane były jako ochrona i zabezpieczenie przed mrozem w nocy, a w ciągu dnia przed nagrzewającą się podłogą. Dzięki swojej wytrzymałości były także bardzo praktyczne. Do tego stopnia, że często służyły jako dachy namiotów. Irańscy Nomadzi bardzo cenili swoje wyroby dlatego, gdziekolwiek się przenosząc, koczownicy zabierali swoje dywany ze sobą.

Charakterystyczne cechy dywanów irańskich

• Rodzaj węzła – wspominany już wcześniej, najczęściej stosowany węzeł asymetryczny zwany perskim lub Senneh, pozwalający na uzyskanie większej gęstości tkania oraz szczegółowości wzorów. Stosowane są także inne typy, na przykład węzeł turecki, ale najbardziej popularnym jest perski.
•          Barwy – tradycyjne, naturalne barwniki odgrywają bardzo ważną rolę w produkcji dywanów. Są nimi na przykład korzenie marzanny barwierskiej, łupiny orzecha, obierki granatu czy liście winorośli, a najczęściej używane kolory to niebieski, czerwony, kremowy, zielony oraz ciemny brąz i czerń.
•          Style – miejsce powstawania dywanu ma niebywały wpływ na jego wzór i rodzaj materiału, z którego zostanie wykonany. W zależności od plemienia, w jakim jest tkany, może być bardziej geometryczny, a wzory nie będą aż tak wyszukane. Dywany służyły głównie konieczności ocieplenia namiotów i zwiększeniu komfortu życia. Dywany tworzone przez plemiona bardzo różnią się od tych, które powstawały w miastach, ze względu na gruboziarniste wzory o ostrzejszych krawędziach, które są uznawane za najbardziej autentyczne i tradycyjne wśród dywanów perskich, w przeciwieństwie do artystycznych projektów większych praco,wni dywanów. Te, które powstawały we wsiach, wyróżniają się użyciem delikatnej wełny, jasnymi kolorami i tradycyjnymi wzorami.
•          Rozmiary – nowoczesne dywany perskie podzielone są na trzy rodzaje w zależności od wielkości. Największe z nich nazywane są Qail lub Farsh. Mniejsze to Qalichech, a najmniejsze z nich to Gelim.
•          Materiały – najbardziej popularnym materiałem, z jakiego tworzy się tradycyjne dywany perskie, jest wełna lub jedwab. Główne typy wełny to Kork, Camel i Manchester. Jedwab, ze względu na swoją wartość jest wykorzystywany znacznie rzadziej.
•          Wzory – dywany perskie, szczególnie te produkowane w miastach posiadają centralnie usytuowany medalion, który albo jest zmodyfikowanym symbolem słońca, albo kompozycją kwiatów i roślin. To wokół niego powstaje reszta dywanu. Stąd też bardzo często stosowane ramki wzdłuż krawędzi, których zadaniem jest właśnie uwidocznienie centralnej części. Wokół przestrzeni między środkiem a krawędziami używa się wzorów z elementami kwiatów lub kształtów geometrycznych, symbolizujących na przykład „oko”, którego zadaniem jest ochrona użytkowników przed złem. Całość tworzy spójną harmonię, która wydaje się być bardzo lekka.  Stosunkowo najrzadszym typem wzoru, jest dywan asymetryczny, który powinno oglądać się z jednej strony, ponieważ przestawia albo scenę, albo specjalnie dobrane wzory geometryczne tworząc pożądany efekt tylko od jednej strony.

Dywany orientalne jako dzieła sztuki użytkowej

iran cieszy się globalną renomą dzięki swojej produkcji dywanów, które stanowią integralną część kultury. Jak na ironię przystało, dywany najczęściej wykorzystywane są jako ochrona podłoża i ozdoba na podłogę po której chodzimy, biorąc pod uwagę czasochłonną i pracochłonną naturę tej formy sztuki. Mimo iż początkowo używane były one tylko i wyłącznie do ochrony przed zimnem czy zabezpieczały dachy – przeżywając swój rozkwit, zaczęto doceniać ich względy wizualne, a nie tylko użytkowe, aż w końcu urosły one do rangi dzieł sztuki. Po dziś dzień stosuje się tradycyjną technikę tkania i przykłada się szczególną wagę do jakości materiałów i barwników. Dzięki temu gotowe produkty wyróżniają się miękkością i połyskiem.

Świat cały czas biegnie na przód a wraz z nim wykorzystywanie coraz to nowszych surowców przy produkcji współcześnie tradycyjnych dywanów perskich. Choć oryginalne, tworzone były z naturalnych tworzyw takich jak wełna czy jedwab, w odpowiedzi na obecne zapotrzebowania konsumentów powstają wspaniałe dywany z przędzy akrylowej, która wyglądem i sprężystością przypomina wełnę, ale jest znacznie bardziej wytrzymała a co ważniejsze, nie uczula tak jak w przypadku naturalnego włosia. Nasze dywany z kolekcji Kerman, Szahre czy Arak to właśnie dywany akrylowe, które swoim pięknym wzornictwem, nasyconymi barwami i niesamowitą miękkością przywołują do życia tradycyjne modele.

Tradycyjne dywany we wnętrzach

Dywany perskie są niewątpliwie synonimem luksusu i wyjątkowości. Będą doskonałym uzupełnieniem minimalistycznie urządzonego wnętrza, które potrzebuje ocieplenia i nietuzinkowego charakteru. Sprawdzą się także w mieszkaniach urządzonych klasycznie, doskonale komponując się z drewnianymi meblami w stylu kolonialnym. Wszystkie dodatki takie jak fotele czy zasłony, powinny być w neutralnych kolorach, aby nie wprowadzić niepożądanego chaosu. Pamiętajmy, że tak bogato zdobiony dywan będzie mocnym akcentem i wspaniałą wizytówką pomieszczenia. Nowoczesne pokoje z industrialnymi elementami wystroju także będą doskonałym tłem dla ozdobnego dywanu irańskiego. Niezależnie od tego, do jakiego wnętrza wprowadzimy nasz orientalny dywan, zachowamy wielkie dziedzictwo kulturowe, które umożliwi odkrywanie jego piękna przez przyszłe pokolenia.